Hier post ik algemene klinische observaties gecombineerd met literatuurverwijzingen.
Here, I post general clinical observations combined with literature references.
August 1st, 2025
Over emotioneel afwezige moeders – On emotionally absent mothers
Door de jaren heen behandel ik vrouwen uit uiteenlopende culturele contexten die aangeven dat zij, veelal onder grote sociale druk, moeder zijn geworden zonder een intrinsiek verlangen daartoe te hebben ervaren. Het moederschap werd benaderd vanuit een diepgeworteld gevoel van plicht of schuld, eerder dan vanuit een authentieke emotionele afstemming op het kind.
Opvallend is dat hun inmiddels volwassen kinderen steevast aangeven zich nooit werkelijk emotioneel verbonden te hebben gevoeld met hun moeder. Er was sprake van zorg en praktische ondersteuning – maar geen affectieve resonantie of gevoelde spiegeling. Sommige moeders zijn oprecht verbaasd hierover: ze hebben toch “alles gegeven”? Anderen zeggen: “Als ik heel eerlijk ben, voel ik eigenlijk niets voor mijn kind.”
Wanneer deze vrouwen zich openstellen voor langdurige psychotherapie, wordt duidelijk dat er bij een deel sprake is van structurele tekorten in het vermogen tot mentaliseren. In de tegenoverdracht ervaar ik regelmatig gevoelens van afstand, verwarring of leegte – wat inzicht biedt in het affectieve klimaat waarin het kind is opgegroeid.
Via psychodiagnostiek worden vaak onderliggende patronen zichtbaar: beperkingen in empathisch vermogen, alexithymische of autistiforme trekken, of (covert) narcistische dynamieken waarbij het kind functioneert als verlengstuk van het zelf. Soms is er sprake van schizoïde trekken: nabijheid wordt als bedreigend ervaren, wat leidt tot affectieve terugtrekking ter bescherming tegen fragmentatie.
Sommigen tonen kenmerken van een onrijpe of infantiele persoonlijkheid, zoals beschreven door Kernberg (1975, 1984): een zwak geïntegreerd zelfbeeld, primitieve afweermechanismen en beperkte innerlijke reflectie. Het kind dient dan als symbiotisch object voor zelfregulatie, en als bedreiging zodra het zich differentieert.
Bij een andere groep vrouwen is er eerder sprake van neurotische conflicten. Zij worstelen met ambivalentie rond autonomie, eigenwaarde of het doorbreken van intergenerationele patronen.
Een deel van deze vrouwen draagt de littekens van vroegkinderlijk trauma met zich mee, vaak gepaard met onveilige hechting. Door een gebrek aan affectieve beschikbaarheid van hun eigen ouders hebben zij nooit een veilig intern model van intimiteit kunnen ontwikkelen.
Daarnaast zijn er vrouwen bij wie de emotionele afstand niet voortkomt uit structurele problematiek, maar eerder uit chronische overbelasting, migratiestress, postnatale depressie of aanhoudende partnerrelatieproblemen.
We koesteren het ideaalbeeld dat moeders van nature empathisch, invoelend en beschikbaar zijn. Wanneer de innerlijke wereld echter gekwetst, gefragmenteerd of onvoldoende ontwikkeld is, fungeert het moederschap niet als bron van verbinding, maar als herhaling van onverwerkte innerlijke conflicten. In psychotherapie is bij een deel van de vrouwen een toename in reflectief vermogen mogelijk, mits gepaard met acceptatie van beperkingen in empathie en intimiteit.
Over the years, I have treated women from diverse cultural backgrounds who report that they became mothers—often under significant social pressure—without ever having experienced an intrinsic desire to do so. Motherhood was approached from a deep-seated sense of duty or guilt, rather than from an authentic emotional attunement to the child.
Strikingly, their now-adult children consistently report never having felt truly emotionally connected to their mother. There was care and practical support—but no affective resonance or felt mirroring. Some mothers are genuinely surprised by this: after all, they “gave everything.” Others admit, “If I’m really honest, I don’t actually feel anything for my child.”
When these women open up to long-term psychotherapy, it often becomes clear that some have structural deficits in their capacity to mentalize. In the countertransference, I frequently experience feelings of distance, confusion, or emptiness—offering insight into the emotional climate in which the child was raised.
Psychodiagnostic assessment often reveals underlying patterns: limitations in empathic capacity, alexithymic or autistic-like traits, or (covert) narcissistic dynamics in which the child functions as an extension of the self. Sometimes schizoid features are present: closeness is experienced as threatening, leading to emotional withdrawal as protection against fragmentation.
Some exhibit features of an immature or infantile personality, as described by Kernberg (1975, 1984): a weakly integrated self-concept, primitive defense mechanisms, and limited inner reflection. The child then serves as a symbiotic object for self-regulation and becomes a threat as soon as it begins to differentiate.
In another group of women, neurotic conflicts are more central. They struggle with ambivalence around autonomy, self-worth, or breaking intergenerational patterns.
Some of these women carry the scars of early childhood trauma, often coupled with insecure attachment. Due to a lack of emotional availability from their own parents, they were never able to develop a secure internal model of intimacy.
In addition, there are women whose emotional distance does not stem from structural pathology, but rather from chronic overload, migration-related stress, postnatal depression, or persistent difficulties in their intimate relationship.
We cherish the idealized image that mothers are naturally empathic, attuned, and emotionally available. But when the inner world is wounded, fragmented, or insufficiently developed, motherhood does not become a source of connection—but rather a repetition of unresolved inner conflicts. In psychotherapy, some of these women can develop greater reflective capacity, provided there is also acceptance of limitations in empathy and intimacy.
July 20th, 2025
Over de as-if persoonlijkheid – On the as-if personality
In het boek ‘The As-if Personality Revisited’ van Sherwood & Cohen (1994) wordt beschreven hoe sommige patienten door zeer gebrekkige spiegeling in kritieke fasen van de ontwikkeling geen ‘false self’, maar ‘no self’ ontwikkelen.
De auteurs benadrukken dat er in deze gevallen géén sprake is van een overaangepast onecht zelf, maar van een volstrekt leeg zelf: “There is no false self because there is no true self to uncover”.
Zij beschrijven dat je na enkele maanden psychotherapie met dit type patient tot de verontrustende ontdekking komt dat er eigenlijk maar één persoon in de kamer is. De patient tegenover je is niet meer dan een perfect afgestemde kameleon die al naar gelang de eisen van de omgeving van personage verandert.
Ik ben dit type patient slechts een enkele keer tegengekomen. Het betrof een man die elke paar jaar een constellatie van eigenschappen, opvattingen en omgangsvormen kopieerde waarmee hij een tijd vooruit kon, als een tijdelijke jas, om daarna naarstig op zoek te gaan naar een nieuw script over wie hij kon zijn.
Ik kom veel vaker de false-self patiënten tegen die losgekoppeld zijn van hun emoties, verlangens, en individualiteit. Via psychotherapie kunnen zij geleidelijk contact maken met deze lagen, maar blijven intussen door vrees voor afwijzing erg angstig en inschikkelijk. Om te ontdekken wat zij zelf willen, is het eerst nodig dat ze geinteresseerd raken in zichzelf.
Of er is bij hen sprake van een hele succesvolle, fantastische en aantrekkelijke buitenkant, waarbij zij op maatschappelijk vlak excelleren, maar zich van binnen leeg, vervreemd en latent suicidaal voelen.
In the book The As-if Personality Revisited by Sherwood & Cohen (1994), it is described how some patients, due to severely inadequate mirroring during critical stages of development, do not develop a “false self” but rather a “no self.”
The authors emphasize that in these cases, there is no over-adapted false self, but rather a completely empty self: “There is no false self because there is no true self to uncover.”
They describe that after several months of psychotherapy with this type of patient, one makes the unsettling discovery that there is essentially only one person in the room. The patient across from you is nothing more than a perfectly attuned chameleon who changes personas based on the demands of their environment.
I have encountered this type of patient only a few times. One such case involved a man who, every few years, would adopt a new constellation of traits, beliefs, and behaviors, wearing them like a temporary coat, only to later desperately search for a new script to define who he could be.
Far more often, I encounter false-self patients who are disconnected from their emotions, desires, and individuality. Through psychotherapy, they can gradually reconnect with these layers, but in the meantime, they remain highly anxious and compliant, driven by a fear of rejection. To discover what they truly want, they must first develop an interest in themselves.
Alternatively, some of these patients present a highly successful, impressive, and attractive exterior, excelling in their professional or social lives, yet feeling internally empty, alienated, and latently suicidal.
March 16th, 2025
Misbruik van de concepten differentiatie, zelfregulatie en zelfvalidatie – Misuse of the concepts of differentiation, self-regulation, and self-validation
In het werk van o.a. David Schnarch staan concepten als differentiatie, zelfregulatie en zelfvalidatie centraal. In een gezonde relatie genereert men eigenwaarde vanuit zichzelf en is men niet afhankelijk van continue bevestiging door de ander. Zelfregulatie duidt op het kunnen beheersen en kalmeren van de eigen emoties en reacties, zonder deze direct op de partner af te reageren. Differentiatie verwijst naar het vermogen van partners om dicht bij elkaar te zijn zonder zichzelf te verliezen – een balans tussen autonomie en verbondenheid. Een hoog niveau van differentiatie en zelfregulatie blijkt sterk gerelateerd aan diepere emotionele intimiteit. Differentiatie en zelfregulatie fungeren zodoende als zuurstof voor zowel emotionele intimiteit als seksuele passie.
Door partners met een dismissief-vermijdende hechtingsstijl of narcistische trekken kunnen deze concepten echter subtiel misbruikt worden in de relatiedynamiek. Dismissief-vermijdend gehechte individuen hechten buitengewoon veel waarde aan autonomie en controle en schuwen afhankelijkheid. Waar een veilig gehechte partner differentiatie zal gebruiken om zowel zichzelf als de relatie te versterken, kan een vermijdend gehechte partner het aanwenden als rechtvaardiging om aanhoudend emotionele afstand te houden. De partner die op een ’emotioneel dieet’ wordt gezet, krijgt de boodschap: “Jij moet leren jezelf te kalmeren, ik hoef er niet altijd voor je te zijn,” of “Onze problemen komen doordat je te afhankelijk bent; je moet je eigen gevoelens reguleren.”
Een partner met narcistische trekken kan de taal van zelfvalidatie en zelfregulatie gaan “wapenen” in de relatie. Bijvoorbeeld, wanneer de niet-narcistische partner emotionele steun zoekt, reageert de narcistische partner koel met uitspraken als: “Je moet niet zo onzeker zijn, valideer jezelf.” Wat in principe gezonde adviezen lijken, dient hier om zich te onttrekken aan de basale emotionele afstemming binnen de relatie. De narcistische partner leert de ander feitelijk zijn/haar kou te verdragen, onder het mom van groei. Hierbij is vaak sprake van subtiele manipulatie. Narcistische partners kunnen zeer bedreven zijn in het verdraaien van therapeutische concepten om hun eigen gedrag goed te praten. In relatietherapie zien we bijvoorbeeld dat zij de uitgangspunten van wederzijdse bijdrage misbruiken door alle schuld bij de ander te leggen, terwijl ze zichzelf presenteren als degene die “gewoon gezond autonoom” is.
Ze manipuleren hun partner door diens normale behoefte aan liefde of bevestiging af te schilderen als ongezonde afhankelijkheid en benadrukken dat zij juist rationeel en gedifferentieerd zouden zijn. Dit kan de andere partner doen twijfelen aan de eigen verwachtingen (“Ben ik inderdaad te behoeftig?”) en hen langzaam conditioneren tot het tolereren van emotionele kilte als iets normaals of zelfs wenselijks.
In the work of David Schnarch and others, concepts such as differentiation, self-regulation, and self-validation take center stage. In a healthy relationship, one generates self-worth from within and is not dependent on continuous validation from their partner. Self-regulation refers to the ability to manage and soothe one’s own emotions and reactions without immediately projecting them onto the partner. Differentiation refers to the ability of partners to be close to each other without losing themselves—a balance between autonomy and connection. A high level of differentiation and self-regulation has been strongly linked to deeper emotional intimacy. Differentiation and self-regulation, therefore, function as the oxygen that fuels both emotional intimacy and sexual passion.
However, partners with a dismissive-avoidant attachment style or narcissistic traits may subtly misuse these concepts within the relationship dynamic. Dismissive-avoidantly attached individuals place an extraordinary emphasis on autonomy and control and tend to avoid dependency. While a securely attached partner may use differentiation to strengthen both themselves and the relationship, an avoidantly attached partner may instead weaponize it to justify sustained emotional distance. The partner who is placed on an emotional diet receives messages such as: “You need to learn to soothe yourself; I don’t always have to be there for you,” or “Our problems stem from your dependence; you need to regulate your own emotions.”
A partner with narcissistic traits may also weaponize the language of self-validation and self-regulation within the relationship. For example, when the non-narcissistic partner seeks emotional support, the narcissistic partner may respond coldly with statements such as: “You shouldn’t be so insecure; validate yourself.” What may seem like reasonable advice in principle is actually used to evade basic emotional attunement within the relationship. The narcissistic partner essentially conditions the other to endure emotional coldness under the guise of personal growth. This often involves subtle manipulation. Narcissistic partners can be highly skilled at twisting therapeutic concepts to justify their own behavior. In couples therapy, for example, they may misuse principles of mutual contribution, placing all blame on the other partner while presenting themselves as simply “healthily autonomous.”
They manipulate their partner by reframing a normal need for love and validation as unhealthy dependence while portraying themselves as rational and differentiated. This can cause the other partner to question their own expectations (“Am I really too needy?”) and slowly condition them into tolerating emotional coldness as something normal or even desirable.
March 14th, 2025
Over narcistische woede – On narcissistic rage
Een deel van de patiënten die ik zie, rapporteert fantasieën over roem, rijkdom en succes. Ik ben dan nieuwsgierig naar de drijfveren hierachter, in hoeverre dit intrinsiek gemotiveerd is en, vooral, welke stappen men onderneemt om richting het geïdealiseerde leven te komen.
Zoals Elsa Ronningstam stelt, kun je narcistische fantasieën zien als een energie, een potentieel, een motivational force. Of zoals Diana Diamond stelt: we hebben allemaal narcistische behoeften (“the desire for mastery, the desire to shine, the desire to be recognized by one’s colleagues, friends and partners”).
Door onder andere sociale media wordt men dagelijks blootgesteld aan ultrarijke, knappe en succesvolle anderen, wiens levensstijl vaak jaloezie oproept en tot eindeloos vergelijken leidt. Het brein lijkt niet goed onderscheid te kunnen maken tussen fantasie (zorgvuldig bewerkte foto’s) en realiteit. Dit voedt de illusie dat iedereen succes, rijkdom en het ideale uiterlijk kan bereiken met voldoende inzet.
Ik maak me zorgen wanneer patiënten uitsluitend op fantasie leunen en zij in feite al zijn samengesmolten met het ideale zelf. Men is dan beledigd en woedend over het feit dat dat ‘ideale leven’ er nog niet is, dat men ondertussen ‘maar heel gewoon is’, en dat men er moeite voor zou moeten doen.
Er kan dan sprake zijn van zogeheten (verborgen) narcissistic rage: een mix van agressie en afgunst waarbij het succes van anderen het zelfgevoel ernstig onder druk zet. Dit leidt tot depressie-klachten, chronisch klagen, een gespleten beeld van het zelf en anderen, en overcompensatie met een ‘grandioze zelf-structuur’.
Karen Horney vat dit prachtig samen:
“Briefly, when an individual shifts his center of gravity to his idealized self, he not only exalts himself but also is bound to look at his actual self – all that he is at a given time, body, mind. There is the unique, ideal person; and there is an omnipresent stranger (the actual self), always interfering, disturbing, embarrassing. The glorified self becomes not only a phantom to be pursued; it also becomes a measuring rod with which to measure his actual being. And this actual being is such an embarrassing sight when viewed from the perspective of a godlike perfection that he cannot but despise it. Moreover, what is dynamically more important, the human being which he actually is keeps interfering – significantly – with his flight to glory, and therefore he is bound to hate it, to hate himself.”
Some of the patients I see report fantasies of fame, wealth, and success. I am intrigued by the motivations underlying these fantasies, the degree to which they are intrinsically motivated, and, most importantly, the actions individuals take to pursue their idealized lives.
As Elsa Ronningstam points out, narcissistic fantasies can be seen as a form of energy, a potential, a motivational force. Or, as Diana Diamond puts it: we all have narcissistic needs—”the desire for mastery, the desire to shine, the desire to be recognized by one’s colleagues, friends, and partners.”
Social media, among other factors, exposes people daily to ultra-wealthy, attractive, and successful individuals, whose lifestyles often provoke envy and lead to endless comparisons. The brain seems unable to distinguish well between fantasy (carefully edited photos) and reality, fueling the illusion that anyone can achieve success, wealth, and the ideal appearance with enough effort.
I become concerned when patients rely solely on their fantasies and have, in essence, fused with their idealized self. They might feel offended and enraged that their “ideal life” has not materialized, resent their “ordinary” existence, and resist the idea of needing to work toward their goals.
This can manifest as so-called (hidden) narcissistic rage: a combination of aggression and envy in which the success of others severely threatens their sense of self. This may result in depressive symptoms, chronic complaining, a fragmented view of self and others, and overcompensation through a “grandiose self-structure.”
Karen Horney captures this dynamic beautifully:
“Briefly, when an individual shifts his center of gravity to his idealized self, he not only exalts himself but also is bound to look at his actual self – all that he is at a given time, body, mind. There is the unique, ideal person; and there is an omnipresent stranger (the actual self), always interfering, disturbing, embarrassing. The glorified self becomes not only a phantom to be pursued; it also becomes a measuring rod with which to measure his actual being. And this actual being is such an embarrassing sight when viewed from the perspective of a godlike perfection that he cannot but despise it. Moreover, what is dynamically more important, the human being which he actually is keeps interfering – significantly – with his flight to glory, and therefore he is bound to hate it, to hate himself.”
November 9th, 2024
Over reparatie-fantasieën – on reparative fantasies
In de context van migratie rapporteren sommige patienten ‘reparatie-fantasieën’ waarbij zij in het kader van de ‘migratie-taak’ willen repareren wat de ouders ondergaan hebben (i.e trauma’s), of herwinnen wat de ouders hebben verloren (een nostalgisch ideaal ‘thuisland’, jeugd, schoonheid, vitaliteit, status en succes).
Patienten denken door maar heel hard te werken dat ze de ouder ‘weer gelukkig’ kunnen maken en ‘tot leven’ kunnen brengen. Men raakt dan verward wiens dromen en aspiraties zij nastreven, wat intergenerationeel doorgegeven wordt, en wat men zelf eigenlijk wil.
Ouders kunnen hun eigen onvervulde ambities en verlangens projecteren op hun kinderen. Wanneer de kinderen deze kansen benutten, kunnen bij de ouders ook gevoelens van spijt en jaloezie ontstaan, omdat de ouders deze ervaringen niet zelf hebben kunnen verwezenlijken. De ouders rouwen niet alleen om wat ze fysiek hebben achtergelaten (zoals hun thuisland), maar ook om de levens die ze niet hebben kunnen leiden. De successen van hun kinderen kunnen deze onverwerkte rouw naar boven brengen. Hierbij kunnen de kinderen zich schuldig gaan voelen over hun succes.
Volgens Volkan (1968) kan men in deze context nachtelijke ‘satellietdromen’ ervaren die als het ware ‘circuleren’ rond een centraal thema van gedeeld trauma, verlies of identiteit, vaak gerelateerd aan de relatie van het individu met hun culturele of nationale groep. Deze dromen dienen vaak als een onbewuste poging om collectieve rouw, nostalgie of onopgeloste conflicten met betrekking tot identiteit, verbondenheid of ontworteling te verwerken.
In the context of migration, some patients report “reparative fantasies,” in which they aim to “repair” the traumas their parents have endured or recover what their parents have lost as part of the “migration task” (e.g., a nostalgic ideal of the “homeland,” youth, beauty, vitality, status, or success).
These patients believe that by working extremely hard, they can “make their parents happy again” and “bring them back to life.” This often leads to confusion about whose dreams and aspirations they are pursuing—those passed down intergenerationally or their own.
Parents may project their unfulfilled ambitions and desires onto their children. When children seize these opportunities, parents may experience feelings of regret and jealousy because they were unable to realize these experiences themselves.
Parents grieve not only for what they physically left behind (such as their homeland) but also for the lives they were unable to lead. The successes of their children can evoke this unresolved grief, causing the children to feel guilty about their achievements.
According to Volkan (1968), individuals in this context may experience nightly “satellite dreams”, which seem to “orbit” around a central theme of shared trauma, loss, or identity—often connected to the individual’s relationship with their cultural group. These dreams serve as an unconscious attempt to process collective grief, nostalgia, or unresolved conflicts related to identity, belonging, or uprootedness.
November 2nd, 2024
Over de masochistische persoonlijkheid – On the masochistic personality
Over de masochistische patiënt schrijven MacKinnon, Michels & Buckley (2016) dat dit type patiënt mentale en fysieke pijn opzoekt, niet vanuit een bewuste zoektocht naar leed of genot van pijn, maar vanuit een onbewuste poging om een emotionele connectie met een gewelddadige of misbruikende ouder te behouden.
De optie om de gewelddadige of misbruikende ouder te verliezen, is namelijk nog veel pijnlijker. Het jonge kind is volledig afhankelijk van deze ouder voor zijn of haar voortbestaan.
Het hechtingssysteem raakt in de volwassenheid dan alleen geactiveerd bij een sadistische partner die liefde en pijn afwisselt. Je ziet dan de kenmerkende slachtoffer-dader-, sado-masochisme-, en redder-hulpeloze dynamieken steeds terugkeren in hun intieme relaties.
Kenmerken van een masochistische persoonlijkheid betreffen onder andere het opzoeken en herhalen van leed, overmatige zelfopoffering en onderwerping, zelfsabotage, en masochistische seksuele fantasieën over vernedering, afwijzing en dwang.
Daarnaast speelt er ‘superego relief’, waarbij men voor het ‘slechte’ in zichzelf door bestraffing of boetedoening aan de eisen van het superego voldoet, en waarbij ‘controle’ over de sadistische ander als het ware een manier biedt om de hulpeloosheid uit de kindertijd op te heffen.
Naast aanvankelijke empathie en zorg roept het patroon van slachtofferschap bij de clinicus gaandeweg steeds meer irritatie en afkeer op, waarbij de clinicus zich ervan bewust wordt dat het klagen van de patiënt over zijn of haar leed in feite opscheppen is.
MacKinnon, Michels, and Buckley (2016) write about the masochistic patient, describing this type as someone who seeks out mental and physical pain—not out of a conscious desire for suffering or pleasure from pain, but as an unconscious attempt to maintain an emotional connection with a violent or abusive parent.
The prospect of losing the violent or abusive parent is perceived as even more painful. The young child is entirely dependent on this parent for survival.
In adulthood, the attachment system is then only activated in the presence of a sadistic partner who alternates between love and pain. This results in recurring victim-perpetrator, sadomasochistic, and rescuer-helpless dynamics in their intimate relationships.
Characteristics of a masochistic personality include a tendency to seek out and repeat suffering, excessive self-sacrifice and submission, self-sabotage, and masochistic sexual fantasies involving humiliation, rejection, and coercion.
Additionally, “superego relief” plays a role, where the individual fulfills the demands of the superego by punishment or penance for the “bad” within themselves. Exercising “control” over the sadistic other becomes a way to counteract the helplessness experienced in childhood.
Beyond the initial empathy and care, the patient’s pattern of victimhood gradually elicits increasing irritation and aversion in the clinician. The clinician comes to realize that the patient’s complaints about their suffering are, in fact, a form of boasting.
October 28th, 2024
Over de histrionische persoonlijkheidsstoornis – About the histrionic personality disorder
Er is veel verwarring over de precieze definitie van de histrionische (theatrale) persoonlijkheidsstoornis.
McWilliams (2011) beschrijft hoe meisjes in veel culturen vroeg leren dat mannen meer macht en waarde toegekend krijgen dan vrouwen. Wanneer meisjes positieve aandacht krijgen is het vaak voor oppervlakkige externe eigenschappen als schoonheid, of voor ‘onschuldig’ en ‘aardig’ zijn.
Ouders van deze patienten waren vaak inconsistent in hun aandacht en genegenheid en waardeerden het kind primair om externe factoren, zoals fysieke schoonheid, charisma of prestaties, in plaats van om wie het kind intrinsiek is.
Het kind leert dat aandacht krijgen geen vanzelfsprekendheid is en ontwikkelt strategieën, zoals charmant, dramatisch of emotioneel overdadig gedrag. Het kind moet zichzelf “presenteren” om gehoord of gezien te worden. Dit kan leiden tot een oppervlakkig zelfbeeld en een sterke afhankelijkheid van externe validatie.
Volgens Shedler (2021) liggen daarom in de kern van de hysterisch-histrionische persoonlijkheid conflicten rondom gender en macht. Onbewust zien zij hun eigen gender als zwak, gebrekkig of minderwaardig. Ze zien het andere gender als krachtig, opwindend en beangstigend, en voelen onbewust afgunst. Ze gebruiken seksualiteit als een manier om de rollen om te draaien en macht te krijgen over het andere gender.
Volgens MacKinnon, Michels & Buckley (2016) wordt de histrionische persoonlijkheid in het verlengde hiervan gekenmerkt door zelfdramatisering, manipulatie, emotionaliteit, verleiding, afhankelijkheid en hulpeloosheid, non-compliance, zelfgenoegzaamheid, suggestibiliteit en seksuele problemen.
Deze patienten zijn vaak aantrekkelijk en ogen jonger dan hun kalenderleeftijd. De vrouwen zijn meestal hyperfeminiene en de mannen hypermasculine. De vrouwelijke histrionische patient wordt meestal door mannelijke hulpverleners als aantrekkelijk gezien, maar roept afkeer op bij vrouwelijke hulpverleners, en vice versa. Deze gender split in het team is vaak indicatief voor histrionische thematiek.
Dominante afweermechanismen betreffen onder andere dagdromen en fantaseren, verleiding en oppervakkige warmte als bescherming tegen kwetsbaarheid en afwijzing, toneelspel en rollenspel als manieren om niet echt deel te nemen aan het leven, somatisatie en conversie als manieren om emoties en impulsen weg te houden, en ontkenning van pijnlijke emoties.
Fysieke nabijheid is een vervanging voor emotionele nabijheid, en zij gebruiken het lichaam primair voor het krijgen van aandacht, adoratie en bescherming, in plaats van echte emotionele diepgang en verbinding aangaan. Hun tragiek is dat ze verlangen naar een zorgzame relatie, maar in plaats daarvan seksuele relaties vinden.
There is considerable confusion about the precise definition of histrionic personality disorder.
According to McWilliams (2011), many cultures teach girls from a young age that men hold more power and are valued more highly than women. Girls often receive positive attention for superficial external qualities, such as beauty, or for being “innocent” and “nice.”
The parents of these patients often gave inconsistent attention and affection, valuing the child primarily for external factors like physical beauty, charisma, or achievements rather than for their intrinsic self.
The child learns that gaining attention is not guaranteed and develops strategies such as being charming, dramatic, or emotionally excessive. They feel the need to “present” themselves to be heard or seen, leading to a shallow self-concept and dependence on external validation.
According to Jonathan Shedler (2021) at the core of hysteric-histrionic personality are conflicts around gender and power. Unconsciously, they see their own gender as weak, defective, or inferior. They see the other gender as powerful, exciting, and frightening, and they are unconsciously envious. They use sexuality as a way to turn the tables and gain power over the other gender.
MacKinnon, Michels, & Buckley (2016) further characterize the histrionic personality by traits like self-dramatization, manipulation, emotional expressiveness, seduction, dependency, helplessness, non-compliance, self-centeredness, suggestibility, and sexual problems.
These patients are often attractive and appear younger than their actual age. Women are typically hyperfeminine, and men are hypermasculine. Female histrionic patients are usually perceived as attractive by male therapists but evoke aversion in female therapists, and vice versa. This gender split within therapy teams often signals histrionic themes.
Dominant defense mechanisms include fantasizing, seduction, superficial warmth as protection against vulnerability and rejection, dramatization, role-playing to avoid genuine engagement with life, somatization, conversion to suppress emotions and impulses, and denial of painful feelings.
Physical closeness replaces emotional intimacy, and they use their bodies primarily to gain attention, admiration, and protection rather than seeking true emotional depth and connection. Their tragedy lies in their desire for a caring relationship, yet they often find themselves in sexual relationships instead.
September 18th, 2024
Over veilige hechting en monogamie vs polyamorie – On secure attachment and monogamy vs polyamory
Ik zie veel jonge mensen die in intellectuele zin bevangen raken door het idee van polyamorie, en aan de hand van verscheidene populaire boeken over het onderwerp voortvarend ermee aan de slag gaan.
Vaak definiëren deze cliënten monogamie op wat eenzijdige wijze: dat het gelijkstaat aan ‘het verliezen van jezelf en het bezitten van de ander’, en zij halen dan deskundigen aan als Esther Perel die zou stellen dat er ook voldoende mysterie, autonomie en afstand moet zijn.
Vervolgens zie ik bij een deel van deze patiënten – met ernstige zelfbeeld-problematiek en hechtings-problematiek – dat het daadwerkelijk ondergaan van non-monogamie dermate ontregelend is dat het leidt tot zelfbeschadiging, suïcidale gedachten en zelfs psychotische ontregeling.
Ik zou haast een disclaimer adviseren die benadrukt dat het aangaan van deze relatievormen vraagt om een basis van relatief veilige hechting, een genuanceerd zelfbeeld en goede emotieregulatie. Natuurlijk kunnen jonge mensen deze vaardigheden juist in de praktijk van non-monogamie versterken, maar er wordt in dit soort literatuur nog weinig gerefereerd aan bestaande psychopathologie en de uitwerking die dit kan hebben.
De andere kant is dat binnen psychotherapie scholen non-monogamie automatisch als ‘verdunde intimiteit’ wordt gelabeld, of primair als een uiting van bijvoorbeeld borderline of narcistische problematiek, en deze jonge mensen onvoldoende steun en begeleiding krijgen wanneer zij het in therapie aankaarten. Het kan helpen om hen een rijkere definitie te bieden van zowel monogamie als polyamorie, dat verder rijkt dan ‘bezitten’ of ‘verdunde intimiteit’.
I see many young people who, intellectually, become captivated by the concept of polyamory and enthusiastically pursue it after reading various popular books on the subject.
These clients often define monogamy in somewhat one-sided terms, equating it with “losing oneself and possessing the other.” They frequently cite experts like Esther Perel, who emphasize the importance of maintaining mystery, autonomy, and distance in relationships.
I observe that for some of these patients—particularly those with severe self-image issues and attachment problems—actually engaging in non-monogamy can be so destabilizing that it leads to self-harm, suicidal thoughts, and even psychotic episodes.
I almost feel inclined to suggest a disclaimer highlighting that entering into such relationship styles requires a foundation of relatively secure attachment, a nuanced self-image, and advanced emotion regulation. While young people can indeed develop these skills through the practice of non-monogamy, the literature on the subject rarely addresses existing psychopathology or its potential effects.
On the other hand, within psychotherapy schools, non-monogamy is often automatically labeled as “diluted intimacy” or primarily viewed as a manifestation of, for example, borderline or narcissistic issues. This leads to young people receiving insufficient support and guidance when they bring up the topic in therapy.
Offering these individuals a richer definition of both monogamy and polyamory—one that goes beyond “possessiveness” or “diluted intimacy”—could provide much-needed context and balance.
September 16th, 2024
Over doodsangst – On death anxiety
Volgens Irvin Yalom is doodsangst vaak impliciet aanwezig in psychische klachten, zelfs als deze niet expliciet door patienten wordt benoemd. Veel patienten vinden het moeilijk om direct over hun doodsangst te praten.
Yalom pleit daarom voor een indirecte benadering, waarbij doodsangst wordt verkend via dromen, symboliek of terugkerende thema’s in het leven van de patient. Hij moedigt therapeuten aan om alert te zijn op impliciete uitingen van doodsangst, zoals de angst om betekenisloos te zijn, hoarding (vast houden aan bezittingen om zich symbolisch tegen de vergankelijkheid van het bestaan te verzetten), workaholism (een poging om “onsterfelijk” te worden door nalatenschap), diepgaande relaties vermijden uit angst voor pijn bij potentieel verlies, en een excessieve focus op plastische chirurgie, fitness en anti-aging skincare.
In dit kader een prachtige tekst van Ann Druyan (partner van Carl Sagan):
“When my husband died, because he was so famous and known for not being a believer, many people would come up to me – it still sometimes happens – and ask me if Carl changed at the end and converted to a belief in an afterlife. They also frequently ask me if I think I will see him again. Carl faced his death with unflagging courage and never sought refuge in illusions. The tragedy was that we knew we would never see each other again. I don’t ever expect to be reunited with Carl. But, the great thing is that when we were together, for nearly twenty years, we lived with a vivid appreciation of how brief and precious life is. We never trivialized the meaning of death by pretending it was anything other than a final parting. Every single moment that we were alive and we were together was miraculous – not miraculous in the sense of inexplicable or supernatural. We knew we were beneficiaries of chance. That pure chance could be so generous and so kind. That we could find each other, as Carl wrote so beautifully in Cosmos, you know, in the vastness of space and the immensity of time. That we could be together for twenty years. That is something which sustains me and it’s much more meaningful. The way he treated me and the way I treated him, the way we took care of each other and our family, while he lived. That is so much more important than the idea I will see him someday. I don’t think I’ll ever see Carl again. But I saw him. We saw each other. We found each other in the cosmos, and that was wonderful.”
According to Irvin Yalom, death anxiety is often implicitly present in psychological symptoms, even if it is not explicitly mentioned by patients. Many patients find it difficult to talk directly about their death anxiety.
Therefore, Yalom advocates for an indirect approach, where death anxiety is explored through dreams, symbolism, or recurring themes in the patient’s life. He encourages therapists to be alert to implicit expressions of death anxiety, such as the fear of being meaningless, hoarding (holding on to possessions as a symbolic resistance to the transience of existence), workaholism (an attempt to become “immortal” through legacy), avoiding deep relationships out of fear of pain from potential loss, and an excessive focus on plastic surgery, fitness, and anti-aging skincare.
In this context, a beautiful text by Ann Druyan (partner of Carl Sagan):
“When my husband died, because he was so famous and known for not being a believer, many people would come up to me – it still sometimes happens – and ask me if Carl changed at the end and converted to a belief in an afterlife. They also frequently ask me if I think I will see him again. Carl faced his death with unflagging courage and never sought refuge in illusions. The tragedy was that we knew we would never see each other again. I don’t ever expect to be reunited with Carl. But, the great thing is that when we were together, for nearly twenty years, we lived with a vivid appreciation of how brief and precious life is. We never trivialized the meaning of death by pretending it was anything other than a final parting. Every single moment that we were alive and we were together was miraculous – not miraculous in the sense of inexplicable or supernatural. We knew we were beneficiaries of chance. That pure chance could be so generous and so kind. That we could find each other, as Carl wrote so beautifully in Cosmos, you know, in the vastness of space and the immensity of time. That we could be together for twenty years. That is something which sustains me and it’s much more meaningful. The way he treated me and the way I treated him, the way we took care of each other and our family, while he lived. That is so much more important than the idea I will see him someday. I don’t think I’ll ever see Carl again. But I saw him. We saw each other. We found each other in the cosmos, and that was wonderful.”
psychotherapie, psychodiagnostiek en supervisie 